भगवान् बुद्धः पूर्वस्मिन् जन्मनि बोधिसत्त्वनामकः क्रीडनकविक्रेता आसीत् । अन्यः अपि विक्रेता आसीत् यः स्वभावेन दुष्टः वञ्चकः च । कदाचित् दुष्टः क्रीडनकविक्रेता एकस्य गृहस्य पुरतः आगतः तदा काचित् बाला 'क्रीडनकं दापयतु' इति वृद्धाम् अपृच्छत् । वृद्धा एकां पुरातनीं स्थालिकाम् आनीय स्थालिकायाः विनिमयेन एकं क्रीडनकं यच्छ इति क्रीडनकविक्रेतारम् अयाचत । 'तुच्छम् अपि क्रीडनकं न प्राप्यते अनेन स्थालिकाविनिमयेन । अन्यत् पात्रं वा धनं वा आनयतु' इति उक्त्वा ततः गतः । परेद्युः यदा बोधिसत्त्वः क्रीडनविक्रयणार्थम् आगतः सा वृद्धा तम् अपि अहूय स्थालिकां दर्शितवती । सुर्वर्णमयीं स्थालिकां दृष्ट्वा बोधिसत्त्वः सर्वाणि अपि क्रीडनकानि, स्वसमीपस्थं सर्वमपि धनं च दत्त्वा गतः । वञ्चकः विक्रेता प्रवृत्तं सर्वं ज्ञात्वा शोकमग्नः अभवत् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

In a previous birth, the Buddha was a toy-seller named Bodhisattva. Another seller was wicked and deceitful. One day, the deceitful seller came before a house where a little girl asked her grandmother for a toy. The grandmother brought out an old bowl and requested a toy in exchange. The wicked seller scoffed, saying, “Not even a worthless toy can be given for this. Bring another vessel or money,” and left. The next day, Bodhisattva came selling toys. The grandmother showed him the same bowl. Seeing that it was made of gold, Bodhisattva gave her all his toys and all his money, then departed. When the deceitful seller later learned what had happened, he was overcome with grief.

कदाचित् महान्-विष्णुभक्तः राजा अम्बरीषः साधनद्वादशीव्रतम् आरब्धवान् । इन्द्रः तस्य व्रतस्य भङ्गार्थं महातपस्विनं दूर्वासमुनिं नियोजितवान् । सप्तसहस्रेण शिष्यैः सह आगतस्य मुनिवरस्य विशेषसत्कारं कृतवान् अम्बरीषः । दूर्वासमुनिः शिष्यैः सह आह्निकादिकं कर्तुं नदीं गत्वा सोद्देशम् एव शीघ्रं न आगतः । द्वादश्याः सूर्योदयसमयः आसन्नः आसीत् । व्रतभङ्गः न भवेदिति कारणतः अम्बरीषः देवाय नैवेद्यम् अर्पयित्वा स्वयं च तीर्थं सेवमानः पारणां समापितवान् । नदीतः प्रत्यागतः दूर्वासः क्रुद्धः सन् अम्बरीषस्य हननार्थं तपोबलेन काञ्चित् राक्षसीं सृष्टवान् । भक्तस्य रक्षणाय विष्णोः सुदर्शनचक्रं राक्षस्याः संहारं कृत्वा दूर्वासस्य संहराय उद्युक्तम् अभवत् । अनन्तरं विष्णोः आदेशानुसारं दूर्वासः अम्बरीषस्य शरणं गतवान् । सुदर्शनचक्रं ततः प्रत्यागच्छत् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

King Ambarisha, a devoted follower of Vishnu, observed the Dvadashi fast. To disrupt it, Indra sent Sage Durvasa. Ambarisha honored him, but when Durvasa delayed at the river and sunrise neared, Ambarisha completed the ritual by offering food to the deity and sipping holy water. Angered, Durvasa created a demoness to kill him. To protect his devotee, Vishnu’s Sudarshana Chakra destroyed the demoness and turned against Durvasa himself. Terrified, Durvasa sought refuge in Vishnu, who directed him to Ambarisha. When Durvasa bowed before the king, the Chakra withdrew.

कदाचित् प्रसीदः प्रजापतिः सहभोजम् आयोजितवान् यत्र देवाः दानवाः चा निमन्त्रिताः । परस्परं कलहादिकं कुर्युः इति भीत्या तेषां पृथक्-पृथक् भोजनव्यवस्था कृता । प्रासादस्य प्रवेशद्वारे आगन्तुकानां द्वावपि हस्तौ एकैकेन काष्ठपट्टकेन हस्तं वस्त्ररज्जुभिः च बद्धवा तेषां तेषां भोजनस्थलस्य मार्गं दर्शितवन्तः । प्रथमं दानवभोजनकक्षं गतवान् प्रजापतिः । स्वमुखे ग्रासम् अर्पयितुम् असमर्थाः दानवाः तारस्वरेण प्रजापतेः इमां धूर्ततां निन्दन्तः आसन् । ततः देवानां भोजनागारं यदा प्रविष्टवान् तदा एकैकस्य पात्रस्य पुरतः द्वौ द्वौ देवौ परस्परं सांमुख्येन उपविष्टौ भोज्यानि अन्योन्यस्य मुखे समर्प्य तानि आस्वादयन्तौ आस्ताम् । अस्यां विवशायामपि स्थितौ देवैः कश्चन उपायः आसादितः इति दानवेभ्यः दर्शितं प्रजापतिना
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Once, Prajapati arranged a grand feast, inviting both gods and demons. Fearing quarrels, he seated them separately. At the palace entrance, each guest’s hands were tied to wooden planks with cloth ropes, so they could not bend their arms to feed themselves. When Prajapati visited the demons’ hall first, they were frustrated, unable to bring food to their mouths, and angrily accused him of trickery. Later, in the gods’ hall, he saw pairs of gods seated opposite each other. Instead of trying to feed themselves, they offered food into one another’s mouths and happily enjoyed the meal. Thus, Prajapati showed the demons that even in helpless situations, the gods had found a wise solution—cooperation.

कस्मिंश्चित् वनप्रदेशे पुष्पिकाणां राज्ञी अतीव लावण्यवती अपि रूपगर्विता, व्यवहारेण सा अतिक्रूरा च आसीत् । मायया सा अप्सरसः रूपं धृत्वा मृगयार्थं वनप्रदेशम् आगतान् राजकुमारान् विलोभ्य तान् अङ्गुष्ठमात्राकारेण कृत्वा स्वर्णपञ्जरे स्थापयति स्म । तान् विविधान् नृत्यप्रकारान् अध्यापयति स्म । यदि नृत्यं न कुर्वन्ति तर्हि स्वर्णसूचिकया विद्ध्वा पीडयति स्म । अथ कदाचित् वनप्रदेशम् आगतायाः वनदेवतायाः दृष्टिः तत्रत्यैः स्वर्णपञ्जरैः आकृष्टा । प्रवृत्तं सर्वं श्रुत्वा वनदेवता पुष्पिकाराज्ञीम् अशपत् 'मधुमक्षिकाराज्ञी भूत्वा मौक्तिकवर्णप्रासादे निवासं करिष्यति । बृहता शरीरेण कदापि प्रासादात् बहिः आगन्तुं न शक्नुयात्' इति । तदा प्रभृति मधुकोषे आमरणं बन्धनवासं सहते मधुमक्षिकाराज्ञी ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

In a certain forest region, there was a queen of the flower-maidens. Though extremely beautiful, she was proud of her looks and cruel in behavior. By illusion, she took the form of a celestial nymph and enticed princes who had come to the forest for hunting. She shrank them to the size of a thumb and kept them in golden cages, forcing them to learn various dances. If they refused, she would pierce them with a golden needle and cause pain. One day, a forest goddess came to that region and was drawn by the sight of the golden cages. Learning what had happened, she cursed the flower-queen: “You shall become the queen of bees and live in a pearl-colored palace. With your large body, you will never be able to leave it”. From that time onward, the bee-queen has endured lifelong imprisonment within the honeycomb.

कदाचित् कश्चन चोरः राजभटेभ्यः आत्मानं रक्षितुं किञ्चित् गृहं प्रविष्टवान् । स्वेन नीतां ग्रन्थिं मञ्चस्य उपरि संस्थाप्य, आत्मानं कम्बलेन आच्छाद्य तत्र शयितेन जनेन सहैव शयितवान् । तौ द्वौ अपि राजभटैः महाराजस्य समीपं नीतौ । द्वौ अपि 'अहं चोरः न' इति अवदताम् । महाराजः महान् प्राज्ञः न्यायप्रियश्च । अस्यां समस्यां परिहारः कथं करोति ? केनोपायेन दोषिणं गृह्णाति ? एतां स्वारस्यकारिणीं कथां श्रुत्वा जानन्तु ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Once, a thief entered a house to hide from the king’s guards. He placed his bundle on a cot, covered himself with a blanket, and lay down beside the man already sleeping there. Both were taken before the king, and each claimed, “I am not the thief”. The king, wise and just, devised a clever test. He ordered the bundle to be opened and asked each man to identify its contents. The true owner could easily describe them, while the thief hesitated and revealed himself. Thus, by intelligence rather than force, the king discovered the guilty one.

कदाचित् जन्मना बधिरः कश्चन आचार्यः स्वस्य बधिरतायाः औषधार्थं शान्तिशिवनामकं स्वभावमूढं शिष्यम् आहूय 'वैद्यसमीपं गत्वा मम बधिरत्वस्य औषधम् आनयतु' इति अवदत् । शान्तिशिवः यदा वैद्यस्य गृहं प्राप्तवान् तदा विलम्बेन आगतं पुत्रं दृष्ट्वा क्रुद्धः वैद्यः हस्तपादं रज्ज्वा बद्ध्वा स्तम्भे बन्धनं कृत्वा दण्डेन ताडनम् आरब्धवान् । सर्वं दृष्ट्वा शान्तिशिवः आचार्यम् अपि रज्ज्वा बद्ध्वा ताडनम् आरब्धवान् । द्रष्टुम् आगतैः जनैः कारणे पृष्टे वैद्यस्य गृहे एषा एव चिकित्सा दृष्टा मया इत्युक्तं शान्तिशिवेन । अनन्तरं ज्ञातं यत् वैद्यः अन्यकारणतः पुत्रम् अताडयत् न तु बधिरतायाः कारणतः इति।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Once, a teacher who was deaf from birth called his simple-minded disciple, Shantishiva, and said: “Go to the physician and bring medicine for my deafness”. When Shantishiva reached the physician’s house, the physician, angry at his son for arriving late, tied his hands and feet with a rope, bound him to a post, and began beating him with a stick. Seeing all this, Shantishiva thought this was the treatment for deafness. He returned to his teacher, tied him up with a rope, and began beating him as well. When people gathered and asked the reason, Shantishiva explained: “This is the treatment I saw at the physician’s house”. Later, it was understood that the physician had punished his son for another reason, not as a cure for deafness.

कदाचित् इन्द्रः अन्येषाम् अपेक्षया मया सहस्राधिकानि पुस्तकानि पठितानि इति गर्वितः जातः । तद्दिनादारभ्य सः कमपि न परिगणयति स्म । इन्द्रस्य गर्वं दूरीकर्तुं भगवान् नारायणः नारदं स्वर्गलोकं प्रति प्रेषितवान् । नारदमहर्षेः स्वागतं कृतम् इन्द्रेण । तयोः सम्भाषणावसरे तालग्रन्थानां राशिः उद्भूतः तत्र । 'किमिदम्?’ इति इन्द्रेण पृष्टे नारदः अवदत् 'एतानि भवता पठितानि पुस्तकानि' इति । ततः क्षणाभ्यन्तरे मेरुपर्वतः इव तेषां पुस्तकानां राशेः औन्नत्यं वर्धितम् । तदा नारदः अवदत् 'एतानि सर्वाणि भवता अपठितानि पुस्तकानि । ज्ञानम् अनन्तम् अपारञ्च । भवता पठितानि पुस्तकानि नगण्यानि' इति । तत् श्रुत्वा इन्द्रस्य गर्वः अपगतः । इन्द्रः नारदस्य पादयोः च पतित्वा क्षमाम् अयाचत ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Indra grew proud, boasting that he had read thousands of books. To remove his pride, Lord Narayana sent Narada to heaven. During their talk, a pile of manuscripts appeared—Narada said these were the books Indra had read. Soon, the pile grew like Mount Meru, and Narada explained it represented the countless books Indra had not read, for knowledge is infinite. Realizing his pride was meaningless, Indra bowed to Narada and sought forgiveness.

कश्चन दयावान् न्यायप्रियः राजा तस्य पत्नी च स्वप्रजाजनान् पुत्रान् इव प्रीत्या पालयतः । नृपस्य प्रासादसमीपस्थस्य आम्रवृक्षस्य फलानि अत्यन्तं मधुराणि रसपूर्णानि च भवन्ति स्म । एकदा राज्ञ्याः दासी नृपं स्वमात्रे एकं फलम् अयाचत । तस्य फलस्य खादनेन अतीव सन्तुष्टा सा वृद्धा 'सः वृक्षः मम उद्याने भवतु' इति विचिन्त्य द्वौ मल्लौ तथैव आज्ञापितवती । रात्रौ वृक्षकर्तनसमये सैनिकाः तयोः बन्धनं कृतवन्तः । सैनिकैः दास्याः माता अपि आनायिता । यथा तस्याः कल्याणं भवति तथा दण्डनं दत्तम् । तत् श्रुत्वा सा वृद्धा क्षमां याचयित्वा प्रसन्नमनसा गृहं प्रति प्रस्थितवती । किं तत् दण्डनम् इति कथया जानीत।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

A kind and just king, with his queen, cared for their people like children. Near the palace grew a mango tree with very sweet fruits. The queen’s maid once asked for a fruit for her mother, who enjoyed it so much that she wished the tree were in her own garden. She ordered two men to cut it down at night, but the guards caught them and brought her before the king. The king, desiring her welfare, gave her a punishment that taught her a lesson. The old woman begged forgiveness and returned home with a lighter heart.