कदाचित् कश्चन चोरः राजभटेभ्यः आत्मानं रक्षितुं किञ्चित् गृहं प्रविष्टवान् । स्वेन नीतां ग्रन्थिं मञ्चस्य उपरि संस्थाप्य, आत्मानं कम्बलेन आच्छाद्य तत्र शयितेन जनेन सहैव शयितवान् । तौ द्वौ अपि राजभटैः महाराजस्य समीपं नीतौ । द्वौ अपि 'अहं चोरः न' इति अवदताम् । महाराजः महान् प्राज्ञः न्यायप्रियश्च । अस्यां समस्यां परिहारः कथं करोति ? केनोपायेन दोषिणं गृह्णाति ? एतां स्वारस्यकारिणीं कथां श्रुत्वा जानन्तु ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Once, a thief entered a house to hide from the king’s guards. He placed his bundle on a cot, covered himself with a blanket, and lay down beside the man already sleeping there. Both were taken before the king, and each claimed, “I am not the thief”. The king, wise and just, devised a clever test. He ordered the bundle to be opened and asked each man to identify its contents. The true owner could easily describe them, while the thief hesitated and revealed himself. Thus, by intelligence rather than force, the king discovered the guilty one.

कदाचित् जन्मना बधिरः कश्चन आचार्यः स्वस्य बधिरतायाः औषधार्थं शान्तिशिवनामकं स्वभावमूढं शिष्यम् आहूय 'वैद्यसमीपं गत्वा मम बधिरत्वस्य औषधम् आनयतु' इति अवदत् । शान्तिशिवः यदा वैद्यस्य गृहं प्राप्तवान् तदा विलम्बेन आगतं पुत्रं दृष्ट्वा क्रुद्धः वैद्यः हस्तपादं रज्ज्वा बद्ध्वा स्तम्भे बन्धनं कृत्वा दण्डेन ताडनम् आरब्धवान् । सर्वं दृष्ट्वा शान्तिशिवः आचार्यम् अपि रज्ज्वा बद्ध्वा ताडनम् आरब्धवान् । द्रष्टुम् आगतैः जनैः कारणे पृष्टे वैद्यस्य गृहे एषा एव चिकित्सा दृष्टा मया इत्युक्तं शान्तिशिवेन । अनन्तरं ज्ञातं यत् वैद्यः अन्यकारणतः पुत्रम् अताडयत् न तु बधिरतायाः कारणतः इति।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Once, a teacher who was deaf from birth called his simple-minded disciple, Shantishiva, and said: “Go to the physician and bring medicine for my deafness”. When Shantishiva reached the physician’s house, the physician, angry at his son for arriving late, tied his hands and feet with a rope, bound him to a post, and began beating him with a stick. Seeing all this, Shantishiva thought this was the treatment for deafness. He returned to his teacher, tied him up with a rope, and began beating him as well. When people gathered and asked the reason, Shantishiva explained: “This is the treatment I saw at the physician’s house”. Later, it was understood that the physician had punished his son for another reason, not as a cure for deafness.

कदाचित् इन्द्रः अन्येषाम् अपेक्षया मया सहस्राधिकानि पुस्तकानि पठितानि इति गर्वितः जातः । तद्दिनादारभ्य सः कमपि न परिगणयति स्म । इन्द्रस्य गर्वं दूरीकर्तुं भगवान् नारायणः नारदं स्वर्गलोकं प्रति प्रेषितवान् । नारदमहर्षेः स्वागतं कृतम् इन्द्रेण । तयोः सम्भाषणावसरे तालग्रन्थानां राशिः उद्भूतः तत्र । 'किमिदम्?’ इति इन्द्रेण पृष्टे नारदः अवदत् 'एतानि भवता पठितानि पुस्तकानि' इति । ततः क्षणाभ्यन्तरे मेरुपर्वतः इव तेषां पुस्तकानां राशेः औन्नत्यं वर्धितम् । तदा नारदः अवदत् 'एतानि सर्वाणि भवता अपठितानि पुस्तकानि । ज्ञानम् अनन्तम् अपारञ्च । भवता पठितानि पुस्तकानि नगण्यानि' इति । तत् श्रुत्वा इन्द्रस्य गर्वः अपगतः । इन्द्रः नारदस्य पादयोः च पतित्वा क्षमाम् अयाचत ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Indra grew proud, boasting that he had read thousands of books. To remove his pride, Lord Narayana sent Narada to heaven. During their talk, a pile of manuscripts appeared—Narada said these were the books Indra had read. Soon, the pile grew like Mount Meru, and Narada explained it represented the countless books Indra had not read, for knowledge is infinite. Realizing his pride was meaningless, Indra bowed to Narada and sought forgiveness.

कश्चन दयावान् न्यायप्रियः राजा तस्य पत्नी च स्वप्रजाजनान् पुत्रान् इव प्रीत्या पालयतः । नृपस्य प्रासादसमीपस्थस्य आम्रवृक्षस्य फलानि अत्यन्तं मधुराणि रसपूर्णानि च भवन्ति स्म । एकदा राज्ञ्याः दासी नृपं स्वमात्रे एकं फलम् अयाचत । तस्य फलस्य खादनेन अतीव सन्तुष्टा सा वृद्धा 'सः वृक्षः मम उद्याने भवतु' इति विचिन्त्य द्वौ मल्लौ तथैव आज्ञापितवती । रात्रौ वृक्षकर्तनसमये सैनिकाः तयोः बन्धनं कृतवन्तः । सैनिकैः दास्याः माता अपि आनायिता । यथा तस्याः कल्याणं भवति तथा दण्डनं दत्तम् । तत् श्रुत्वा सा वृद्धा क्षमां याचयित्वा प्रसन्नमनसा गृहं प्रति प्रस्थितवती । किं तत् दण्डनम् इति कथया जानीत।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

A kind and just king, with his queen, cared for their people like children. Near the palace grew a mango tree with very sweet fruits. The queen’s maid once asked for a fruit for her mother, who enjoyed it so much that she wished the tree were in her own garden. She ordered two men to cut it down at night, but the guards caught them and brought her before the king. The king, desiring her welfare, gave her a punishment that taught her a lesson. The old woman begged forgiveness and returned home with a lighter heart.

कस्मिंश्चित् उत्सवे साम्प्रदायिकरीत्या भोजनालये भूमौ पङ्क्तिरूपेण कदलीदलानि स्थापितानि आसन् । भोजनम् आरब्धम् । भोज्यपदार्थानां भागत्वेन बीजोपेतपक्वाम्रफलनिर्मितः कश्चन पदार्थविशेषः आसीत् । कश्चित् भक्ष्यलोलुपः आम्रफलं हस्तेन सम्पीड्य तस्य रसं यदा आस्वादयन् आसीत् तदा आम्रफलस्य बीजं तस्य हस्तात् स्खलितं सत् पार्श्वे उपविष्टस्य दले न्यपतत् । यदा भक्ष्यलोलुपस्य मुखं म्लानं जातं तदा पार्श्वस्थः अवदत् यत् आम्रबीजस्य स्पर्शनेन मम खाद्यम् अतीव न दूषितम् इति । तदा भक्ष्यलोलुपः तस्य विचित्रवाञ्छाम् अवदत् 'आम्रबीजं न्यूनातिन्यूनं दशदलानि स्पृष्ट्वा अग्रे गच्छेत् इति आशयः असीत् मम' इति ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

At a traditional feast, banana leaves were laid out on the ground for dining. Among the dishes was a ripe mango preparation with its seed intact. A greedy diner squeezed the mango to taste its juice, but the seed slipped from his hand and fell onto the leaf of the person sitting beside him. The greedy man’s face turned pale, but the neighbor calmly said, “My food is not spoiled merely by the touch of a mango seed.” Hearing this, the greedy diner explained his odd wish: “I had hoped that the mango seed would roll forward, touching at least ten leaves before stopping”.

श्रीरामः वनवासगमनात् पूर्वम् अयोध्यावासिभ्यः भूरिदानं कर्तुम् ऐच्छत् । दानविषये श्रुतवती त्रिजटनामकस्य निर्धनब्राह्मणस्य पत्नी श्रीरामं दानं याचतु इति पतये सानुरोधम् उक्तवती । झटिति त्रिजटः गत्वा यदा दानम् अयाचत तदा श्रीरामः विहस्य तस्मै एकं दण्डं दत्त्वा 'दण्डं बलात् क्षिपतु । यत्र पतिष्यति तावतपर्यन्तायां भूम्यां स्थिताः गावः भवदीयाः भविष्यन्ति' इति । कृशशरीरः दुर्बलः च त्रिजटः अचिन्तयत् यत् दण्डः किञ्चिद्दूरे एव पतिष्यति इति । किन्तु यदा अक्षिपत् तदा सरयूनद्याः द्वितीयतटे न्यपतत् यत्र बह्व्यः गावः चरन्ति स्म । त्रिजटः अचिन्तयत् यत् एतावद्दूरं दण्डक्षेपणाय श्रीरामस्य महिमा एव कारणम् इति चिन्तयन् सानन्दं श्रीरामं नमस्कृतवान् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Before leaving for exile, Shri Rama wished to give generous gifts to the people of Ayodhya. Hearing of this, the wife of a poor Brahmin named Trijata urged her husband to ask Rama for a donation. When Trijata approached, Rama smilingly gave him a stick and said, “Throw it with all your strength. Wherever it lands, the cows grazing on that land shall be yours”. Weak and frail, Trijata thought the stick would fall nearby. But when he threw it, it landed across the Sarayu River, where many cows were grazing. Amazed, Trijata realized that such a miracle was due to Rama’s divine power. Filled with joy, he bowed gratefully to Shri Rama.

भगवान् चन्द्रः अतीव मनोहरः इति कारणेन दक्षप्रजापतिः स्वस्य सप्तविंशतिं पुत्रीः चन्द्रेण सह परिणायितवान् । पत्नीषु अन्यतमायां रोहिण्यां चन्द्रस्य गाढा प्रीतिः अस्ति इति कारणतः अन्याः स्वपितुः समीपं गत्वा चन्द्रः अस्मान् उपेक्षते इति अवदन् । पुत्रीणां विषये चन्द्रेण क्रियमाणम् अन्यायपूर्वकं व्यवहारं दृष्ट्वा 'भवान् क्षयरोगग्रस्तः सन् क्षीयताम्' इति शप्तवान् कुपितः दक्षः । क्षयरोगेण पीड्यमानं पतिं दृष्ट्वा सर्वाः पत्न्यः पितरं प्रार्थयन् यत् चन्द्रं यथापूर्वं स्वस्थं करोतु इति । 'चन्द्रः भवतीनाम् आशयानुसारं मासे एकस्मिन् पक्षे शोभेत अन्यस्मिन् पक्षे क्षीयेत' इति । तदारभ्यः चन्द्रः एकस्मिन् पक्षे शोभते अन्यस्मिन् पक्षे क्षीयते । शुक्लपक्षः कृष्णपक्षः इति तौ द्वौ पक्षौ प्रसिद्धौ ।

(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Daksha Prajapati married his 27 daughters to Chandra (the Moon). Chandra loved Rohini most, which angered the other wives. Complaining to Daksha, they said Chandra neglected them. Enraged, Daksha cursed Chandra to gradually diminish. The wives pleaded for mercy, so Daksha modified the curse: “Chandra shall shine brightly during one half of the month and wane during the other half”. Thus arose the two lunar phases—Shukla Paksha (bright fortnight) and Krishna Paksha (dark fortnight).

तीर्थयात्रासमये कश्चन धनिकः वृद्धः कस्यचन निर्धनस्य युवकस्य सेवातः सन्तुष्टः भूत्वा स्वकन्यां तुभ्यं ददामि इति वृन्दावने गोपालस्य पुरतः अवदत् । गृहगमनानतरं एतत् प्रस्तावं वृद्धस्य पुत्रः निराकरोत् । अतः यदा तरुणः विवाहविषये अपृच्छत् तदा वृद्धः 'अहं किमपि न स्मरामि' इति अवदत् । वृद्धस्य पुत्रः दोषारोपणं यदा अकरोत् तदा तरुणः अवदत् यत् भवतः पिता गोपालस्य पुरतः एव प्रतिज्ञा कृता इति । 'तर्हि गोपालः एव अत्र आगत्य साक्ष्यं वदेत् चेत् अहं‌ भगिनीं भवते दद्याम्' इति पुत्रः अवदत् । तरुणः वृन्दावनं गत्वा यदा प्रार्थयते तदा गोपालः तम् अनुसृत्य विद्यानगरं प्रति आगत्य साक्ष्यम् अवदत् । एतस्मात् तस्य नाम 'साक्षी गोपालः' इति जातम् । अग्रे राजा पुरुषोत्तमः गोपालविग्रहं नीत्वा जगन्नाथपुरीसमीपे प्रतिष्ठापितवान् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

During a pilgrimage, a wealthy old man was so impressed by a poor young man's service that he promised to give his daughter in marriage, making the vow before the deity Gopala in Vrindavan. But back home, the old man's son rejected the proposal, and the old man claimed he didn’t remember it. When the young man insisted the promise was made before Gopala, the son challenged him: “If Gopala comes and testifies, I’ll agree.” The young man prayed, and miraculously, Gopala followed him to Vidyanagar and gave witness. From then on, the deity was known as Sakshi Gopala — “ Gopala the Witness.” Later, King Purushottama installed the deity near Jagannath Puri.