कदाचित् लुण्ठाकाः कञ्चित् बौद्धभिक्षुम् आक्रम्य दण्डेन विध्यन्तः कर्णम् आकर्षन्तः विचित्रं मनोरञ्जनं प्राप्नुवन्ति स्म । तद् दृष्टवतः भिक्षोः नेत्रे अश्रुधारापूर्णे जाते । रोदनशीलं भिक्षुं दृष्ट्वा ते उपहासं कृतवन्तः । तदा भिक्षुः अवदत् 'अहं भवतः निमित्तीकृत्य रोदिमि । आरोग्यवन्तः बुद्धिमन्तः अस्य देशस्य निर्मातारः भवन्तः । तत्कार्यं विहाय ईदृशेषु दुष्कार्येषु मग्नाः सन्तः जीवनं व्यर्थं कुर्वन्तः सन्ति खलु इति रोदिमि' इति । एतादृश्यां वेदनामय्यां स्थित्यामपि अयं भिक्षुः अस्मद्विषये चिन्तयति इति लुण्ठकानां नेत्रेषु अश्रुधाराप्रवाहः जातः । ते भिक्षुं क्षमां सम्प्रार्थ्य तदीयाः शिष्याः जाताः ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Once, some ruffians attacked a Buddhist monk, beating him and pulling his ears for amusement. Seeing this, tears filled the monk’s eyes. The ruffians mocked him, but the monk said: “I weep not for myself, but for you. Healthy and intelligent, you are the builders of this land. Yet, instead of noble work, you waste your lives in such misdeeds”. Hearing this, the ruffians were moved. Realizing that even in pain the monk cared for them, tears flowed from their eyes. They begged his forgiveness and became his disciples.

कस्यचन वृद्धस्य एकः पुत्रः अलसः अपरः च श्रमजीवी असीत् । मरणात् पूर्वमेव गृहक्षेत्रादीनां विभागं कृत्वा पुत्रौ आहूय यथाशक्ति बोधितवान् - छायायां चैव गन्तव्यम् आगन्तव्यमं तथैव च । मिष्टान्नं भक्षयेन्नित्यं ततो लक्ष्मीकृपा भवेत् ।। पित्रा बोधिता नीतिः एका एव । उभौ अपि पुत्रौ स्वमत्यनुगुणं तस्य अर्थम् अवगत्य तदनुगुणम् एव फलं प्राप्तवन्तौ । यः उत्तमं जीवनं करोति सः उत्तममेव फलं प्राप्नोति ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

An old man had two sons—one lazy, the other hardworking. Before his death, he divided his property and advised them: “Stay in the shade, come and go wisely, and eat sweet food daily—then fortune will favor you”. Both sons interpreted this teaching in their own way. The lazy son took it literally, seeking comfort and indulgence, while the hardworking son understood it as guidance for living a virtuous, diligent life. Each received results according to his understanding.

चीनादेशस्य कैसाकनामकस्य श्रेष्ठचर्मकारस्य एकमात्रपुत्रः चुवाङ्गः कुलवृत्तिम् उपेक्ष्य स्वच्छन्दं मित्रैः सह अटति स्म । तेनैव मनोरोगेण पीडितः सन् अल्पेषु एव दिनेषु कैसाकः दिवं गतः । स्वेच्छाचारी चुवाङ्गः कैसाकस्य अर्जितं सर्वं धनं व्ययीकृतवान् । कदाचित् राजा तम् आनाय्य 'राज्ञीवासजनेभ्यः सुन्दरीः पादरक्षाः सीवयित्वा ददातु' इति अवदत् । पितृवाक्यस्य उपेक्षा या कृता तदर्थं पश्चात्तापम् अनुभवन् अञ्जलिं बद्ध्वा पितरं रक्षणार्थं प्रार्थितवान् । प्रातः उत्थाय चुवाङ्गः अपश्यत् यत् पादरक्षाः निर्मिताः आसन् । राजा बहुधा प्रशंसन् तस्मै भूरि धनम् अयच्छत् । एकस्मिन् दिने मध्यरात्रे पादसीवनस्थले काचित् अप्सरस्स्त्री दृष्टा चुवाङ्गेन । यतः सा आलस्येन कुलवृत्तिम् उपेक्षितवती अतः देवेन्द्रः ये स्ववृत्तेः उपेक्षां कुर्वन्ति तेषां सेवा करणीया इति तां भूलोकं प्रेषितवान् आसीत् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

In China lived Kaisak, a master shoemaker, whose son Chuwang ignored the family trade and wasted his father’s wealth. When the king ordered him to make fine shoes, Chuwang regretted neglecting his duty and prayed for help. Miraculously, the shoes appeared, earning him praise and riches. Later, he saw a celestial maiden sent by Indra to serve him, as she too had neglected her own duty.

कदाचित् निर्धनः देवदत्तः धनार्जनाय पत्नीपुत्रैः सह वनं गत्वा एकस्य वृक्षस्य अधः उपविश्य रज्जुनिर्माणम् आरब्धवान् । पत्नी पुत्रौ च विविधानां वृक्षाणां त्वचः सङ्गृह्य आनीतवन्तः। स्वकार्ये दत्तचित्तान् जनान् दृष्ट्वा तस्मात् वृक्षात् एकः यक्षः प्रत्यक्षीभूय अपृच्छत् 'भवन्तः अत्र किं कुर्वन्ति?’ इति । यद्यपि देवदत्तः भीतः तथापि धैर्येण अवदत् 'भवतः पादबन्धनार्थं रज्जुनिर्माणं कुर्वन्तः स्मः' इति । भीतः यक्षः 'मां रक्षतु । वृक्षस्य दशपाददूरे बह्व्यः सुवर्णमुद्रिकाः सन्ति' इति अवदत् । देवदत्तः धनं गृहीत्वा पत्नीपुत्रैः सह स्वगृहम् आगतवान् । तस्य दारिद्र्यचिह्नानि लुप्तानि अभवत् । यत्र सुमेलनं भवति तत्र बहुसम्पदा भवति ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Once, a poor man named Devadatta went to the forest with his wife and son to earn a living. Sitting beneath a tree, he began making ropes, while his wife and son collected bark from various trees. Seeing them absorbed in their work, a yaksha appeared and asked, “What are you doing here?” Though frightened, Devadatta bravely replied, “We are making ropes to bind your feet”. Terrified, the yaksha pleaded, “Spare me! Ten steps from this tree lies a treasure of gold coins—take them”. Devadatta gathered the wealth and returned home with his family. From then on, his poverty vanished.

भगवान् बुद्धः पूर्वस्मिन् जन्मनि बोधिसत्त्वनामकः क्रीडनकविक्रेता आसीत् । अन्यः अपि विक्रेता आसीत् यः स्वभावेन दुष्टः वञ्चकः च । कदाचित् दुष्टः क्रीडनकविक्रेता एकस्य गृहस्य पुरतः आगतः तदा काचित् बाला 'क्रीडनकं दापयतु' इति वृद्धाम् अपृच्छत् । वृद्धा एकां पुरातनीं स्थालिकाम् आनीय स्थालिकायाः विनिमयेन एकं क्रीडनकं यच्छ इति क्रीडनकविक्रेतारम् अयाचत । 'तुच्छम् अपि क्रीडनकं न प्राप्यते अनेन स्थालिकाविनिमयेन । अन्यत् पात्रं वा धनं वा आनयतु' इति उक्त्वा ततः गतः । परेद्युः यदा बोधिसत्त्वः क्रीडनविक्रयणार्थम् आगतः सा वृद्धा तम् अपि अहूय स्थालिकां दर्शितवती । सुर्वर्णमयीं स्थालिकां दृष्ट्वा बोधिसत्त्वः सर्वाणि अपि क्रीडनकानि, स्वसमीपस्थं सर्वमपि धनं च दत्त्वा गतः । वञ्चकः विक्रेता प्रवृत्तं सर्वं ज्ञात्वा शोकमग्नः अभवत् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

In a previous birth, the Buddha was a toy-seller named Bodhisattva. Another seller was wicked and deceitful. One day, the deceitful seller came before a house where a little girl asked her grandmother for a toy. The grandmother brought out an old bowl and requested a toy in exchange. The wicked seller scoffed, saying, “Not even a worthless toy can be given for this. Bring another vessel or money,” and left. The next day, Bodhisattva came selling toys. The grandmother showed him the same bowl. Seeing that it was made of gold, Bodhisattva gave her all his toys and all his money, then departed. When the deceitful seller later learned what had happened, he was overcome with grief.

कदाचित् महान्-विष्णुभक्तः राजा अम्बरीषः साधनद्वादशीव्रतम् आरब्धवान् । इन्द्रः तस्य व्रतस्य भङ्गार्थं महातपस्विनं दूर्वासमुनिं नियोजितवान् । सप्तसहस्रेण शिष्यैः सह आगतस्य मुनिवरस्य विशेषसत्कारं कृतवान् अम्बरीषः । दूर्वासमुनिः शिष्यैः सह आह्निकादिकं कर्तुं नदीं गत्वा सोद्देशम् एव शीघ्रं न आगतः । द्वादश्याः सूर्योदयसमयः आसन्नः आसीत् । व्रतभङ्गः न भवेदिति कारणतः अम्बरीषः देवाय नैवेद्यम् अर्पयित्वा स्वयं च तीर्थं सेवमानः पारणां समापितवान् । नदीतः प्रत्यागतः दूर्वासः क्रुद्धः सन् अम्बरीषस्य हननार्थं तपोबलेन काञ्चित् राक्षसीं सृष्टवान् । भक्तस्य रक्षणाय विष्णोः सुदर्शनचक्रं राक्षस्याः संहारं कृत्वा दूर्वासस्य संहराय उद्युक्तम् अभवत् । अनन्तरं विष्णोः आदेशानुसारं दूर्वासः अम्बरीषस्य शरणं गतवान् । सुदर्शनचक्रं ततः प्रत्यागच्छत् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

King Ambarisha, a devoted follower of Vishnu, observed the Dvadashi fast. To disrupt it, Indra sent Sage Durvasa. Ambarisha honored him, but when Durvasa delayed at the river and sunrise neared, Ambarisha completed the ritual by offering food to the deity and sipping holy water. Angered, Durvasa created a demoness to kill him. To protect his devotee, Vishnu’s Sudarshana Chakra destroyed the demoness and turned against Durvasa himself. Terrified, Durvasa sought refuge in Vishnu, who directed him to Ambarisha. When Durvasa bowed before the king, the Chakra withdrew.

कदाचित् प्रसीदः प्रजापतिः सहभोजम् आयोजितवान् यत्र देवाः दानवाः चा निमन्त्रिताः । परस्परं कलहादिकं कुर्युः इति भीत्या तेषां पृथक्-पृथक् भोजनव्यवस्था कृता । प्रासादस्य प्रवेशद्वारे आगन्तुकानां द्वावपि हस्तौ एकैकेन काष्ठपट्टकेन हस्तं वस्त्ररज्जुभिः च बद्धवा तेषां तेषां भोजनस्थलस्य मार्गं दर्शितवन्तः । प्रथमं दानवभोजनकक्षं गतवान् प्रजापतिः । स्वमुखे ग्रासम् अर्पयितुम् असमर्थाः दानवाः तारस्वरेण प्रजापतेः इमां धूर्ततां निन्दन्तः आसन् । ततः देवानां भोजनागारं यदा प्रविष्टवान् तदा एकैकस्य पात्रस्य पुरतः द्वौ द्वौ देवौ परस्परं सांमुख्येन उपविष्टौ भोज्यानि अन्योन्यस्य मुखे समर्प्य तानि आस्वादयन्तौ आस्ताम् । अस्यां विवशायामपि स्थितौ देवैः कश्चन उपायः आसादितः इति दानवेभ्यः दर्शितं प्रजापतिना
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Once, Prajapati arranged a grand feast, inviting both gods and demons. Fearing quarrels, he seated them separately. At the palace entrance, each guest’s hands were tied to wooden planks with cloth ropes, so they could not bend their arms to feed themselves. When Prajapati visited the demons’ hall first, they were frustrated, unable to bring food to their mouths, and angrily accused him of trickery. Later, in the gods’ hall, he saw pairs of gods seated opposite each other. Instead of trying to feed themselves, they offered food into one another’s mouths and happily enjoyed the meal. Thus, Prajapati showed the demons that even in helpless situations, the gods had found a wise solution—cooperation.

कस्मिंश्चित् वनप्रदेशे पुष्पिकाणां राज्ञी अतीव लावण्यवती अपि रूपगर्विता, व्यवहारेण सा अतिक्रूरा च आसीत् । मायया सा अप्सरसः रूपं धृत्वा मृगयार्थं वनप्रदेशम् आगतान् राजकुमारान् विलोभ्य तान् अङ्गुष्ठमात्राकारेण कृत्वा स्वर्णपञ्जरे स्थापयति स्म । तान् विविधान् नृत्यप्रकारान् अध्यापयति स्म । यदि नृत्यं न कुर्वन्ति तर्हि स्वर्णसूचिकया विद्ध्वा पीडयति स्म । अथ कदाचित् वनप्रदेशम् आगतायाः वनदेवतायाः दृष्टिः तत्रत्यैः स्वर्णपञ्जरैः आकृष्टा । प्रवृत्तं सर्वं श्रुत्वा वनदेवता पुष्पिकाराज्ञीम् अशपत् 'मधुमक्षिकाराज्ञी भूत्वा मौक्तिकवर्णप्रासादे निवासं करिष्यति । बृहता शरीरेण कदापि प्रासादात् बहिः आगन्तुं न शक्नुयात्' इति । तदा प्रभृति मधुकोषे आमरणं बन्धनवासं सहते मधुमक्षिकाराज्ञी ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

In a certain forest region, there was a queen of the flower-maidens. Though extremely beautiful, she was proud of her looks and cruel in behavior. By illusion, she took the form of a celestial nymph and enticed princes who had come to the forest for hunting. She shrank them to the size of a thumb and kept them in golden cages, forcing them to learn various dances. If they refused, she would pierce them with a golden needle and cause pain. One day, a forest goddess came to that region and was drawn by the sight of the golden cages. Learning what had happened, she cursed the flower-queen: “You shall become the queen of bees and live in a pearl-colored palace. With your large body, you will never be able to leave it”. From that time onward, the bee-queen has endured lifelong imprisonment within the honeycomb.