Cyprus ligt dichterbij Turkije en Syrië dan bij de rest van de Europese Unie. Toch is het geopolitiek gezien een belangrijk land. Sterker nog, het is het ‘oog in de storm’, zegt politicoloog Hubert Faustmann vanuit Nicosia.

Onze verslaggevers nemen je in De Oostflank mee naar de oostgrens van Europa. Cyprus is wat dat betreft een vreemde eend in de bijt. Van alle landen die we voor deze serie bezoeken, ligt Cyprus het verst van Rusland vandaan. Maar een Russische afhankelijkheid was er tot voor kort zeker. Financieel maar ook psychologisch hebben de Cyprioten een enorme omslag moeten maken om afscheid te nemen van hun affectie voor Rusland.

Oligarchen
Van oudsher zijn de banden tussen Cyprus en Rusland en voorheen de Sovjet-Unie goed. Oligarchen en ook kleine ondernemers weten hun weg naar het eiland te vinden. Hoe zit dat nu, na veertien sanctiepakketten waar Cyprus als EU-lidstaat mee heeft ingestemd? En áls rijke Russen hun heil zoeken tot Cyprus, naar welk deel van het eiland gaan ze dan?

Cyprioten sympathiseren met de Oekraïners; ze weten immers zelf hoe het is om bezet en onderdrukt te worden, aangezien Turkije al een halve eeuw het noorden van Cyprus overheerst. Toch leidt dat juist ook tot dilemma’s: Brussel staat pal achter Oekraïne, maar waarom niet achter Turkije?

Goederen naar Gaza
En dan is er nog die geografische factor. Cyprus - geen NAVO-lid overigens - grenst dan misschien niet aan Oekraïne, maar is wel degelijk een Oostflank voor de EU. Turkije dus maar ook Syrië, Libanon en Israël liggen dichterbij Cyprus dan het Europese vasteland. Cyprus probeert met al die landen in het Midden-Oosten een goede relatie te onderhouden. Cyprus faciliteert een maritieme corridor voor hulpgoederen richting Gaza, maar probeert ook een brug tussen de EU en Israël onder leiding van Netanyahu te slaan.

De ligging van Cyprus leidt tot lusten en tot lasten; rijke Israëli en Libanezen, vermogende Oekraïners en Russen, maar maar ook armere Syriërs - die doorreizen vanuit Libanon. Mede om die reden trekt Cyprus ook weer de banden met Brussel verder aan.

Allemansvriend
Kortom, Cyprus is een allemansvriend in de Middellandse Zee. Hoe doet Cyprus dat, dat koorddansen aan de zuidoostflank van Europa, omringd door al die oorlogen? Om die reden reisde BNR's Europaverslaggever Geert Jan Hahn naar Cyprus af. Daar sprak hij met professoren, politici en bezocht hij beide kanten van het eiland.

Wil je na deze aflevering weer te weten komen over Cyprus? Abonneer je dan alvast op Dossier Europa - waar deze zomer nog een podcastserie online komt over de ‘Cypriotische Kwestie’; een oorlog zonder schieten.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Letland is vanwege de geografische locatie, tussen de twee andere Baltische Staten Estland en Litouwen in, extra kwetsbaar. Zo'n 30% van de bevolking is etnisch Russisch, en die groep is kwetsbaarder voor de desinformatiecampagnes van het Kremlin. Hoewel Russische kanalen officieel verboden zijn, steunt ongeveer 10 tot 15% van de bevolking Rusland.

Luister ook | 6. Gotland: Zweeds vakantieparadijs in de nieuwe frontlinie

De NAVO is extreem belangrijk voor Letland, en de rest van de Baltische staten. ‘Als we géén NAVO-lid waren geweest, dan was de ’speciale militaire operatie’ van Poetin misschien wel deze kant op gegaan. Of we nu nog bang voor zoiets moeten zijn, hangt af van het succes van Poetin in Oekraïne. Dat zegt Jānis Kažociņš van het Centrum voor Geopolitieke Studies in Riga. Toch lijkt hem een aanval op Letland niet waarschijnlijk: ‘Rusland kan niet eens winnen in Oekraïne, moet je nagaan als ze het tegen de NAVO en hun luchtmacht op moeten nemen’.

Wat dat betreft zitten ze veilig dus in Riga. Maar het krachtigste wapen van Rusland is de informatieoorlog. Voor een deel is de bevolking inmiddels immuun voor geworden voor die argumenten, maar zo’n 10% blijft dus gevoelig. De rest van de etnisch Russische bevolking is zeker sinds de oorlog in Oekraïne meer gehecht aan hun Europese paspoort dan dat ze Russische sympathieën hebben.

Toch doet Letland flink zijn best alles wat Russisch is uit te dammen. Bijvoorbeeld op scholen en in bioscopen is Lets de voertaal. En dat zorgt voor spanningen onder de Russischtalige gemeenschap. En verplichte taalexamens voor inwoners met een Russisch paspoort stoot ze al helemaal tegen het hoofd.

Ook in de Letse campagnes voor de Europese Verkiezingen zijn de taal en veiligheid belangrijke thema's. BNR's verslaggever Michal van der Toorn reisde naar Letland om te begrijpen in hoeverre de taalkwestie en de desinformatie het land nou echt in tweeën splijt. Staat de Oostflank hier onder druk?

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een paar jaar geleden leek de Zweedse neutraliteit nog voor altijd in marmer gebeiteld. Tot Rusland Oekraïne binnenviel. Toen sloeg de stemming snel om en besloten de Zweden zich na meer dan twee eeuwen militair neutraal geweest te zijn lid te worden van de NAVO. Vanaf dat moment werd de hele Baltische Zee feitelijk een NAVO-binnenzee. Tot ergernis van Rusland.

Luister ook | 4. Het Europese hart verschuift naar Polen

Na langdurig dwarsliggen van Hongarije en Turkije, werd Zweden in maart 2024 het 32e lid van de Atlantische Verdragsorganisatie. Daarmee keert ook de belangrijke rol terug van Gotland, het eiland in de Baltische zee dat de meeste mensen misschien hooguit kennen als de plek van Pippi Langkous en Villa Kakelbont. Maar de meest recente ontwikkelingen hebben weinig te maken met een kinderboek. Wie Gotland domineert, domineert feitelijk het hele vaargebied en het luchtruim van Finland, de Baltische Staten en Polen. Daarmee is Gotland een cruciale schakel geworden in de verdediging van het Europa. Die strategische plek is natuurlijk niet nieuw. De Gotlanders leven al eeuwen op een kruispunt tussen West- en Oost Europa. Ook in de Koude Oorlog had Gotland al een belangrijke rol in de verdediging van Zweden. Maar in het decennium na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie was volgens de Zweden het gevaar geweken. De militaire infrastructuur werd ontmanteld, de luchtverdediging werd uitgezet en de soldaten verlieten het eiland. Rusland was immers “een gewone buur” geworden.

De geschiedenis nam een andere wending. In 2018 voerde Zweden weer de dienstplicht in en zeker sinds de Oorlog in Oekraïne is er een versnelling in het militaire denken. Op Gotland weer militaire installaties aangelegd en barakken gebouwd. Over het algemeen staan de 60.000 eilandbewoners achter de nieuwe militaire aanwezigheid. Maar soms botst de geopolitiek met lokale belangen. Plekken die de gemeente had aangewezen voor woningbouw worden nu opgeëist door het leger, zo vertelt de burgemeester van het eiland aan BNR.

BNR’s Europa Correspondent Stefan de Vries ging naar Gotland, en zag daar hoe een paradijselijk vakantie-eiland wordt omgevormd tot een militaire basis als onderdeel van een mogelijke Europese frontlinie.

See omnystudio.com/listener for privacy information.