Cyprus ligt dichterbij Turkije en Syrië dan bij de rest van de Europese Unie. Toch is het geopolitiek gezien een belangrijk land. Sterker nog, het is het ‘oog in de storm’, zegt politicoloog Hubert Faustmann vanuit Nicosia.

Onze verslaggevers nemen je in De Oostflank mee naar de oostgrens van Europa. Cyprus is wat dat betreft een vreemde eend in de bijt. Van alle landen die we voor deze serie bezoeken, ligt Cyprus het verst van Rusland vandaan. Maar een Russische afhankelijkheid was er tot voor kort zeker. Financieel maar ook psychologisch hebben de Cyprioten een enorme omslag moeten maken om afscheid te nemen van hun affectie voor Rusland.

Oligarchen
Van oudsher zijn de banden tussen Cyprus en Rusland en voorheen de Sovjet-Unie goed. Oligarchen en ook kleine ondernemers weten hun weg naar het eiland te vinden. Hoe zit dat nu, na veertien sanctiepakketten waar Cyprus als EU-lidstaat mee heeft ingestemd? En áls rijke Russen hun heil zoeken tot Cyprus, naar welk deel van het eiland gaan ze dan?

Cyprioten sympathiseren met de Oekraïners; ze weten immers zelf hoe het is om bezet en onderdrukt te worden, aangezien Turkije al een halve eeuw het noorden van Cyprus overheerst. Toch leidt dat juist ook tot dilemma’s: Brussel staat pal achter Oekraïne, maar waarom niet achter Turkije?

Goederen naar Gaza
En dan is er nog die geografische factor. Cyprus - geen NAVO-lid overigens - grenst dan misschien niet aan Oekraïne, maar is wel degelijk een Oostflank voor de EU. Turkije dus maar ook Syrië, Libanon en Israël liggen dichterbij Cyprus dan het Europese vasteland. Cyprus probeert met al die landen in het Midden-Oosten een goede relatie te onderhouden. Cyprus faciliteert een maritieme corridor voor hulpgoederen richting Gaza, maar probeert ook een brug tussen de EU en Israël onder leiding van Netanyahu te slaan.

De ligging van Cyprus leidt tot lusten en tot lasten; rijke Israëli en Libanezen, vermogende Oekraïners en Russen, maar maar ook armere Syriërs - die doorreizen vanuit Libanon. Mede om die reden trekt Cyprus ook weer de banden met Brussel verder aan.

Allemansvriend
Kortom, Cyprus is een allemansvriend in de Middellandse Zee. Hoe doet Cyprus dat, dat koorddansen aan de zuidoostflank van Europa, omringd door al die oorlogen? Om die reden reisde BNR's Europaverslaggever Geert Jan Hahn naar Cyprus af. Daar sprak hij met professoren, politici en bezocht hij beide kanten van het eiland.

Wil je na deze aflevering weer te weten komen over Cyprus? Abonneer je dan alvast op Dossier Europa - waar deze zomer nog een podcastserie online komt over de ‘Cypriotische Kwestie’; een oorlog zonder schieten.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Letland is vanwege de geografische locatie, tussen de twee andere Baltische Staten Estland en Litouwen in, extra kwetsbaar. Zo'n 30% van de bevolking is etnisch Russisch, en die groep is kwetsbaarder voor de desinformatiecampagnes van het Kremlin. Hoewel Russische kanalen officieel verboden zijn, steunt ongeveer 10 tot 15% van de bevolking Rusland.

Luister ook | 6. Gotland: Zweeds vakantieparadijs in de nieuwe frontlinie

De NAVO is extreem belangrijk voor Letland, en de rest van de Baltische staten. ‘Als we géén NAVO-lid waren geweest, dan was de ’speciale militaire operatie’ van Poetin misschien wel deze kant op gegaan. Of we nu nog bang voor zoiets moeten zijn, hangt af van het succes van Poetin in Oekraïne. Dat zegt Jānis Kažociņš van het Centrum voor Geopolitieke Studies in Riga. Toch lijkt hem een aanval op Letland niet waarschijnlijk: ‘Rusland kan niet eens winnen in Oekraïne, moet je nagaan als ze het tegen de NAVO en hun luchtmacht op moeten nemen’.

Wat dat betreft zitten ze veilig dus in Riga. Maar het krachtigste wapen van Rusland is de informatieoorlog. Voor een deel is de bevolking inmiddels immuun voor geworden voor die argumenten, maar zo’n 10% blijft dus gevoelig. De rest van de etnisch Russische bevolking is zeker sinds de oorlog in Oekraïne meer gehecht aan hun Europese paspoort dan dat ze Russische sympathieën hebben.

Toch doet Letland flink zijn best alles wat Russisch is uit te dammen. Bijvoorbeeld op scholen en in bioscopen is Lets de voertaal. En dat zorgt voor spanningen onder de Russischtalige gemeenschap. En verplichte taalexamens voor inwoners met een Russisch paspoort stoot ze al helemaal tegen het hoofd.

Ook in de Letse campagnes voor de Europese Verkiezingen zijn de taal en veiligheid belangrijke thema's. BNR's verslaggever Michal van der Toorn reisde naar Letland om te begrijpen in hoeverre de taalkwestie en de desinformatie het land nou echt in tweeën splijt. Staat de Oostflank hier onder druk?

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een paar jaar geleden leek de Zweedse neutraliteit nog voor altijd in marmer gebeiteld. Tot Rusland Oekraïne binnenviel. Toen sloeg de stemming snel om en besloten de Zweden zich na meer dan twee eeuwen militair neutraal geweest te zijn lid te worden van de NAVO. Vanaf dat moment werd de hele Baltische Zee feitelijk een NAVO-binnenzee. Tot ergernis van Rusland.

Luister ook | 4. Het Europese hart verschuift naar Polen

Na langdurig dwarsliggen van Hongarije en Turkije, werd Zweden in maart 2024 het 32e lid van de Atlantische Verdragsorganisatie. Daarmee keert ook de belangrijke rol terug van Gotland, het eiland in de Baltische zee dat de meeste mensen misschien hooguit kennen als de plek van Pippi Langkous en Villa Kakelbont. Maar de meest recente ontwikkelingen hebben weinig te maken met een kinderboek. Wie Gotland domineert, domineert feitelijk het hele vaargebied en het luchtruim van Finland, de Baltische Staten en Polen. Daarmee is Gotland een cruciale schakel geworden in de verdediging van het Europa. Die strategische plek is natuurlijk niet nieuw. De Gotlanders leven al eeuwen op een kruispunt tussen West- en Oost Europa. Ook in de Koude Oorlog had Gotland al een belangrijke rol in de verdediging van Zweden. Maar in het decennium na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie was volgens de Zweden het gevaar geweken. De militaire infrastructuur werd ontmanteld, de luchtverdediging werd uitgezet en de soldaten verlieten het eiland. Rusland was immers “een gewone buur” geworden.

De geschiedenis nam een andere wending. In 2018 voerde Zweden weer de dienstplicht in en zeker sinds de Oorlog in Oekraïne is er een versnelling in het militaire denken. Op Gotland weer militaire installaties aangelegd en barakken gebouwd. Over het algemeen staan de 60.000 eilandbewoners achter de nieuwe militaire aanwezigheid. Maar soms botst de geopolitiek met lokale belangen. Plekken die de gemeente had aangewezen voor woningbouw worden nu opgeëist door het leger, zo vertelt de burgemeester van het eiland aan BNR.

BNR’s Europa Correspondent Stefan de Vries ging naar Gotland, en zag daar hoe een paradijselijk vakantie-eiland wordt omgevormd tot een militaire basis als onderdeel van een mogelijke Europese frontlinie.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dit is De Oostflank: Europa’s grens onder hoogspanning. Verslaggevers bij BNR reizen langs de rafelranden van onze Unie - en onderzoeken de grote veranderingen die daar plaatsvinden: van verscherpte grenscontroles tot pantservoertuigen en van desinformatie tot energiepolitiek. Hoe voorkomt Europa dat het in de flank geraakt wordt? In deel 5 maken we de balans op.

In vier etappes reisden reisden onze verslaggevers langs de oostgrenzen van de Europese Unie, van het hoge noorden in Finland naar het zuiden in Griekenland, om een beeld te geven van wat er speelt in de landen die het dichtst bij Rusland liggen.

Luister ook | Het Europese hart verschuift naar Polen

In deze, vijfde en voorlopig laatste aflevering, spreken we met drie Europarlementariërs over de verschillende reportages over defensie en veiligheid, energieonafhankelijkheid en over migratie. Ze geven hun inzichten in de Oostflank. En keken ook een beetje vooruit: naar de verkiezingen voor het Europees Parlement in juni, en over de gevolgen van de mogelijke uitslag.

Eén van de conclusies van deze De Oostflank is dat de landen aan de oostgrens in de nabije toekomst zowel geografisch als politiek een stuk centraler zullen komen te liggen. Daar lijkt eigenlijk iedereen het wel over eens te zijn, zo vertelden de Europarlementariërs Bart Groothuis (VVD/Renew Europe), Tineke Strik (GroenLinks/Europese Groenen) en Tom Berendsen (CDA/EVP) in gesprek met Europa-correspondent Stefan de Vries.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Polen, met de Baltische staten, waarschuwde al jaren voor potentiële Russische agressie. Die waarschuwing was gericht aan de Nederlandse, Franse en Duitse dovemansoren. Nu blijken de Polen het goed gezien te hebben. Het politieke machtscentrum verschuift steeds meer naar het, zeker met de geplande toekomstige uitbreiding van de Europese Unie, onder meer met Oekraïne. Zo komt Warschau in het hart van Europa te liggen.

Luister ook | 3. Moldavië wil uit de Russische wurggreep

Sinds het einde van de Koude Oorlog heeft Polen een transformatie ondergaan in haar perceptie van Rusland. De grote buur in het oosten werd altijd gezien als een lastig, vanwege de lange geschiedenis van conflicten tussen beide landen. De recente agressieve acties van Rusland in Oekraïne en de annexatie van de Krim hebben de houding tegenover Rusland verder verscherpt. Nu wordt Rusland gezien als een directe bedreiging voor de veiligheid van Polen en wordt er steeds meer geïnvesteerd in moderne wapensystemen en NAVO-samenwerking. Polen geeft bijna 4 procent van het nationaal inkomen uit aan defensie, bijna het dubbele van de norm die de NAVO-lidstaten met elkaar hebben afgesproken,

Luister ook | De Alliantie: Twee jaar oorlog in Oekraïne

In 2004 werd Polen lid van de Europese Unie. Sindsdien heeft het land grote stappen gezet in de richting van Europese integratie. Het heeft geprofiteerd van EU-fondsen en heeft hervormingen doorgevoerd om te voldoen aan EU-standaarden. Polen is steeds meer Europees geworden in termen van economie, politiek en sociaal beleid. Het heeft een sterke band met andere EU-landen en heeft deelgenomen aan verschillende Europese projecten en samenwerkingen. Dat zie je ook duidelijk in het straatbeeld: Polen rijden in Franse, Italiaanse en Duitse auto’s naar Franse supermarkten waar ze betalen met een Nederlandse ING of Spaanse Santander betaalkaart. Polen heeft een belangrijke rol gespeeld in het uitbreiden van de Europese Unie naar het oosten en heeft een steeds grotere stem in de Europese besluitvorming. De geopolitieke balans binnen de EU en het machtscentrum verschuiven meer naar het oosten. Dit zorgt voor nieuwe uitdagingen en kansen voor Polen en andere Oost-Europese landen binnen de EU.

In Warschau zetelt ook het hoofdkwartier van Frontex, het agentschap van de Europese Unie dat verantwoordelijk is voor het bewaken van de buitengrenzen. En sinds de oorlog in Oekraïne is de situatie aan die grenzen heel anders geworden. Zo worden asielzoekers door Rusland en Wit-Rusland op bepaalde plekken ingezet als pionnen in een hybride oorlog.

Voor deze aflevering reisde Europa-correspondent Stefan de Vries. Hij praat erover met Nina van den Dungen.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dit is De Oostflank: Europa’s grens onder hoogspanning. Verslaggevers bij BNR reizen langs de rafelranden van onze Unie - en onderzoeken de grote veranderingen die daar plaatsvinden: van verscherpte grenscontroles tot pantservoertuigen en van desinformatie tot energiepolitiek. Hoe voorkomt Europa dat het in de flank geraakt wordt? Deel 3. Moldavië: een klein land probeert zich uit alle macht te ontworstelen aan de Russische invloed.

Europa-verslaggever Geert Jan Hahn reisde naar Moldavië.Op hoeveel verschillende manieren kan een land kwetsbaar zijn? En gedestabiliseerd worden door krachten van buitenaf? Het antwoord: heel veel als je Moldavië bent.

Luister ook | 2. Griekenland: 'the pin of the map'

Het is een beetje een raar stukje Europa, als je erover nadenkt. Moldavië is het armste land van Europa, ongeveer zo groot als België, ingeklemd tussen EU-lidstaat Roemenië en het in oorlog zijnde Oekraïne.

Moldavië is een neutraal land volgens de grondwet. Ondanks dat het land dus volgens hun eigen grondwet niet bij de NAVO wil of kan, zijn er wel Russische troepen op hun grondgebied aanwezig. Hoe neutraal kan je dan zijn? De Russische dreiging is in Moldavië aan de orde van de dag, en op veel verschillende manieren kwetsbaar.

In het oosten van Europa, en dus ook in Moldavië, wordt een aantal onderwerpen anders belicht dan in het westen van Europa. Militaire dreiging, maar ook desinformatie, energiepolitiek en de macht van Russisch gas. Hier voelen we dat misschien in onze portemonnee. In Moldavië kunnen hogere prijzen leiden tot een hele grote aanslag op het besteedbare inkomen, tot grote protesten en tot destabilisatie van de positie van de regering.

Het is aan de oostflank urgenter dan ooit om in oplossingen te denken. Wat doet de huidige regering in Moldavië allemaal om hun zeer kwetsbare positie tegen te gaan? En hoe kijkt de Europese Commissie naar de huidige ontwikkelingen? En kan Moldavië ook Nederlandse steun verwachten?

Deze aflevering van De Oostflank focussen we ons op energiepolitiek. Geert Jan Hahn sprak een jaar lang met vele betrokkenen over de risico's die Moldavië zegt te lopen. President Sandu, oud-premier Gavrilita, de minister van defensie, de staatssecretaris van energie, een Nederlandse gashandelaar, demissionair premier Mark Rutte, de Nederlandse ambassadeur in Chisinau, de regeringsadviseur voor desinformatie, de enige havendirecteur van Moldavië en vele anderen schenen hun licht over hoe het kleine land in het zuidoosten van Europa vol gas afscheid probeerde te nemen van Russische energieafhankelijkheid. Geert Jan reisde ook zelf naar Moldavië en zag hoe het land vol trots een Europese trots organiseerde, met behulp van veiligheidsteams uit heel Europa, op vijf kilometer van de grens met het door Rusland geannexeerde Transnistrië.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dit is De Oostflank: Europa’s grens onder hoogspanning. Verslaggevers bij BNR reizen langs de rafelranden van onze Unie - en onderzoeken de grote veranderingen die daar plaatsvinden: van verscherpte grenscontroles tot pantservoertuigen en van desinformatie tot energiepolitiek. Hoe voorkomt Europa dat het in de flank geraakt wordt? Deel 2. Griekenland: hoe de zuidoostflank van Europa naar het centrum van de geopolitiek opschoof.

Verslaggever Martijn de Rijk Reisde door het noorden van het land, van Thessaloniki, naar Serres en Alexandroupolis, aan de Turkse grens.

Luister ook | 1. Finland is altijd klaar voor oorlog

‘The pin of the map’, oftewel de plek waar de punaise de kaart op de muur vasthoudt, zo kenschetst zakenman Angelos Simtsirikis de havenstad Alexandroupolis waar hij zijn groothandel in restaurantbenodigdheden runt. Alexandroupolis ligt vlak bij de Grieks-Turkse grens, in de hoek van de kaart. Vanuit de EU gezien geldt dat ook een voor Griekenland als geheel. Het land is het zuidoostelijke puntje van de Europese Unie.

Die positie bepaalt voor een belangrijk deel de geopolitieke positie van het land. Een ander onmisbaar ingrediënt is de woelige gedeelde geschiedenis met de Turkije. Na eeuwen van onderdrukking door het Osmaanse rijk, een aantal bloedige oorlogen en de inval van Turkije in Cyprus in de jaren 70 heeft de spanning met de oosterburen nog altijd niet echt tot bedaren weten te brengen. Hoogleraren Miltos Sarigiannidis en Ioannis Stefanidis van de Aristotl University in Thessaloniki werpen hun licht op de gespannen Griekse relatie met de buren.

Tot voor kort veel minder gespannen was de relatie met Rusland. Griekenland en Rusland delen hun orthodoxe geloof en geschiedenis. Toch kwam aan die historische vriendschap een plots einde met de grote inval in Oekraïne. Al vroeg in de oorlog legde Rusland de Oekraïense stad Marioepol in de as. Daar woont al eeuwen een flinke Griekse minderheid. Veel Oekraïners kozen voor een vluchtweg via Griekenland, ook al omdat ook zij een sterke culturele verwantschap voelen.

Daarover kunnen de Oekraïense Inna Galanina en Svetlana Gominjoek meepraten. Ik sprak de beide dames bij het vluchtelingen kamp in Serres, aan de Bulgaarse grens, zo’n 70 km boven Thessaloniki. De orthodoxe kerktorens gaven Svetlana en haar kinderen het gevoel dat ze in Griekenland toch ook nog een beetje thuis waren. De Griekse politiek ondertussen ziet zich gedwongen om oude vriend Rusland de rug toe te keren en al dan niet in het geheim steun aan Oekraïne te geven. De angst voor Turkije beperkt de Griekse vrijgevigheid. Het land heeft veel Leopard tanks, maar houdt die liever voor zichzelf, voor het geval dat..

Oekraïense vluchtelingen worden relatief goed ontvangen in het land. Vluchtelingen ‘uit de rest van het universum’, zoals hotel eigenaar Apostolos Palakidis het uitdrukt, hebben het veel zwaarder. In 2020 zat Palakidis’ Ramada by Windham hotel in Alexandroupolis vol met Griekse politiemannen die de toestroom van vluchtelingen uit Turkije moesten tegenhouden. Griekenland als buitengrens van de EU.

Dat kosten wat het kost tegenhouden is volgens Lucy en Sophie (namen geanonimiseerd) een voortdurende bron van ellende en schending van mensenrechten. De twee werken voor NGO’s die de mensenrechtensituatie in de gaten houdt. Griekenland bouwt aan een steeds langere muur aan de grens met Turkije en dwingt daarmee vluchtelingen steeds riskantere routes te kiezen. Ook het Europese migratiepact voorspelt in dit verband niet veel goeds, zo menen zij.

De situatie aan de Turkse grens, met haar muur en militaire zones, is zeer gespannen. Maar ook dat is maar een deel van het verhaal. Toerisme over en weer neemt een hoge vlucht en handelaren als Simtsirikis doen goede zaken. Vlak voor zijn showroom langs loopt een gasleiding die de Middellandse Zee verbindt met landen als Bulgarije en Moldavië. Broodnodig sinds aan het Russisch gas een luchtje zit.

In de haven van Alexanadroupolis kan CEO Konstantinou Chatzikonsantinou over de veranderende geopolitiek situatie meepraten. Zijn haven fungeert als de zuidelijke gasrotonde en tegerlijkertijd als logistieke hub voor de NAVO. Tot voor kort has het plan om de haven te privatiseren maar premier Mitsotakis stak daar hoogstpersoonlijk een stokje voor. Nu moet de haven verder ontwikkeld worden tot commerciële hub, waarvandaan de treinen kunnen vertrekken tot aan Helsinki toe. De havenstad is opeens verhuisd van de rand van de kaart naar het midden. Of zoals Chatzikonstantinou het zegt, ‘location, location, location’.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Finland, het nieuwste NAVO-lid, is het land dat van alle Europese landen misschien wel de langste en de meeste ervaring heeft met Rusland als bedreigende buur. Het zit bijna in het Finse DNA om altijd klaar te zijn voor een oorlog met de Russen. Mede daarom hebben zij al decennia een van de sterkste legers van Europa. Finland wordt dan ook gezien als een aanwinst voor de NAVO.

Luister ook | Nieuw: De Oostflank - Europa's grens onder hoogspanning

Tot 1995, het jaar dat Finland bij de EU kwam, voer Finland een eigen koers. Sinds de Tweede Wereldoorlog was het land wel vrij, maar de politiek werd afgestemd met Moskou. In de loop der jaren de Finnen werden rijker, de Sovjets armer, en de afstand tussen Helsinki en de Russen groter. Na het ineenstorten van de Sovjet Unie ging de blik definitief naar Europa. Maar dat Rusland een dreiging was, stond altijd wel vast.

Dat bleek ook eer afgelopen november, toen de Russen asielzoekers naar Finland, en daarmee naar de EU stuurden. Waarschijnlijk was dat om de Finnen te ‘straffen’ met hun recente NAVO-lidmaatschap. Als reactie sloot Finland alle grensovergangen met het buurland. Dat bracht een ander probleem met zich mee: Voor de inval in Oekraïne had vooral het zuidoosten van Finland sterke economische banden met Rusland. Nu de grenzen dicht zijn, heeft die grensregio te maken met economische problemen. Ondanks de economische uitdagingen zijn de Finnen blij met het kersverse NAVO-lidmaatschap.

BNR’s Europa-corrrespondent Stefan de Vries ging naar Helsinki en naar die potdichte Fins-Russische grens, naar het ijskoude einde van Europa en stond oog in oog met de Russen aan de overkant.

See omnystudio.com/listener for privacy information.